The Tawheed of Isqāt al-Idhāfāt-I
A Definition of Monotheism, the Finest, Most Intricate and Relatively Dangerous, Difficult Point of Religion and Sufism
İskât-ı İzâfât Tevhîdi-I
Erbâb-ı Tahkîkin Gâmiz ve Müşkil Mesâilinden Olan Tevhîde Dair Bir Tanım
Journal of Research in Turkic Literatures, Volume 3, Issue 1, December 2022, pp. 27-57
OPEN ACCESS VIEWS: 1376 DOWNLOADS: 1226 Publication date: 15 Dec 2022
OPEN ACCESS VIEWS: 1376 DOWNLOADS: 1226 Publication date: 15 Dec 2022
ABSTRACT (English)
“At-tawheedu isqāt al-idhāfāt”, which is a definition of tawheed, that states “tawheed is to deny the attributes” is a concept of tawheed belonging to high mysticism. One of the evaluations made about the tawheed of “isqāt al-idhāfāt” attributed to Junaid Baghdadi, is that it is the tawheed of true tawheed and havâssu'l-havâss. Isqāt al-idhāfāt tawheed is also presented as a benchmark, which is an important criterion of true tawheed in sufi literature. The fact that havâssu'l-havâss is a definition of tawheed is sufficient evidence to express its difficulty. It is for this reason that it is said that “isqāt al-idhāfāt, which is the perfection of tawheed, is one of the intensified and difficult tasks of arbāb-i tahqīq”. When the isqāt al-idhāfāt tawheed is evaluated within the framework of the Sunni mysticism and unity of existing paradigms, some interpretation differences arise. This definition of tawheed has been mentioned a lot in the verse and prose texts of classical Turkish literature. When isqāt al-idhāfāt tawheed, (which has different interpretations), is used for human beings and other creatures, it does not give a real effect to bad thoughts, causes, and reduces the existence of creatures to the level of imagination and does not give them the rank of real existence (wujud-u-genuki); When used for the divine essence, it is based on the concept of Ahadiyet. As far as it is known, Farid al-Din Attar was the first person to use the term “isqāt al-idhāfāt” in poetry. Attar uses the term isqāt al-idhāfāt in Asrār-nāmeh's tawheed ode with the phrase “که التوحید اسقاط الإضافات / Ki al-tawheedu isqāt al-idhāfāt”. This usage has been quoted by both Persian literature poets and classical Turkish literature poets. The concepts of tajrīd, tefrīd, abandonment and unity of tawheed-i misākī have a very close connection with the concept of isqāt al-idhāfāt.
ABSTRACT (Turkish)
Bir tevhîd tanımı olan “et-tevhîdü iskâtü’l-izâfât” yani “tevhîd, izâfetleri iskât etmektir” tanımı yüksek tasavvufa ait bir tevhîd telakkisidir. Cüneyd-i Bağdâdî’ye isnâd edilen iskât-ı izâfet tevhîdiyle alakalı yapılan değerlendirmelerden biri de onun hakîkî tevhîd ve havâssu’l-havâssın tevhîdi olması yönündedir. İskât-ı izâfet tevhîdi ayrıca tasavvuf edebiyatında hakiki tevhîdin bir miyarı, önemli bir kriteri olarak takdim edilir. Havâssu’l-havâssın tevhîdine ait bir tanım olması onun zorluğunu ifade etmek için yeterli bir delildir. Bu sebepten dolayıdır ki, “kemâl-i tevhit olan iskât-ı izâfet, erbâb-ı tahkîkin gâmiz ve müşkil mesâilindendir” denmiştir. İskât-ı izâfet tevhîdi, sünnî tasavvuf ve vahdet-i vücûd paradigmaları çerçevesinde değerlendirildiğinde bir kısım yorum farklılıkları baş göstermektedir. Bu tevhîd tanımı, klasik Türk edebiyatı manzum ve mensur metinlerinde çokça zikredilmiştir. Farklı yorumlanma biçimleri olan iskât-ı izafât tevhîdi, insan ve sair mahlukat için kullanıldığında büyük oranda fenâ düşüncesine, sebeplere hakiki tesir vermemeye ve mahlukatın varlığını hayal derecesine indirip onlara gerçek varlık (vücûd-u hakiki) payesi vermemeye; Zât-ı İlâhi için kullanıldığında ise Ehâdiyet kavramına dayanmaktadır. Bilindiği kadarıyla “iskât-ı izâfât” tabirini şiirde ilk kullanan kişi Feridüddîn Attâr’dır. Attâr, Esrârnâme’nin tevhîd kasidesinde iskât-ı izâfât tabirini “که التوحید اسقاط الإضافات / Ki et-tevhîdu iskâtu’l-izâfât” ifade kalıbıyla kullanır. Bu kullanım aynıyla hem Fars edebiyatı şairlerince hem de klasik Türk edebiyatı şairlerince iktibas edilmiştir. Tecrîd, tefrîd, terk ve ittihâd ile tevhîd-i mîsâkî kavramlarının iskât-ı izâfât kavramıyla çok yakın bir irtibatı vardır.
KEYWORDS (English)
Tawheed (Monotheism), Tajrīd, Oneness, Abandoning, Ahadiyet
KEYWORDS (Turkish)
Tevhîd, Tecrîd, Fenâ, Terk, Ehadiyet
CITATION (APA)
Bulut, İ., & Özdemir, E. D. (2022). The Tawheed of Isqāt al-Idhāfāt-I
A Definition of Monotheism, the Finest, Most Intricate and Relatively Dangerous, Difficult Point of Religion and Sufism. Journal of Research in Turkic Literatures, 3(1), 27-57. https://doi.org/10.47580/tead.313
A Definition of Monotheism, the Finest, Most Intricate and Relatively Dangerous, Difficult Point of Religion and Sufism. Journal of Research in Turkic Literatures, 3(1), 27-57. https://doi.org/10.47580/tead.313
REFERENCES
- Abdulkerim Kuşeyrî, (2014). Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyri Risalesi, (Haz.: Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları, İstanbul.
- Abdurrahman Sâmî, (1980). Dîvân-ı Sâmî, Şahinler Vakfı Neşriyatı, İzmir.
- Abdü’l-Kerim Cîlî, (1996). El-Kehf Verrakıym fi Şerhi Bismillahirrahmanirrahim (Besmelenin Şerhi), (Çev.: Seyyid Hüseyin Fevzi Paşa; Sadeleştiren: M. Yuluğ), Kitsan, İstanbul.
- Açıl, B. (2020). “Tosyevî’nin Tercemetü’l-Levâyih’i ve Tercüme Stratejisi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 60, Sayı: 1, 1-55
- Afîfî, E. (1996). Tasavvuf, İslam’da Mânevî Hayat, (Çev.: Ekrem Demirli-Abdullah Kartal), İz Yay., İstanbul.
- Ahmedî (tarihsiz), Dîvân, (Haz. Yaşar Akdoğan), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları e-kitap, Ankara.
- Ahmed-i Rıdvân, (2017). Dîvân, (Haz. Halil Çeltik), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları e-kitap, Ankara.
- Altuntaş, İ. (2010). Niyâzî-i Mısrî (1618-1694) Divan-ı İlâhiyyat ve Açıklaması, 2. Cilt, Gözde Matbaacılık, İstanbul.
- Arefeoğlu, G. (2005). Hulvî’nin Gülşen-i Râz Lâhicî Şerhi Tercümesi ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Ataseven, Y. (2015). Hakkânî’nin “Manzûme-i Nasâyih” Adlı Eserinde Manzum Âyet ve Hadis Yorumları (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- Ateş, S. (tarihsiz) İslam Tasavvufu, Yeni Ufuklar Neşriyat (Radikal Gazetesi), İstanbul.
- Avcıl, Ş. (2010). XIX. yy. Şairi Şeyh Hacı Abdullah Ferdî Efendi Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Ayverdi, İ. (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Lügati, Seçil Ofset, İstanbul.
- Azîz Mahmûd Hüdâyî, (2005). Dîvân-ı İlahiyat, Tıpkıbasım ve Çeviriyazı, (Haz. Mustafa Tatcı & Musa Yıldız), Sahhaflar, İstanbul.
- Bankır, M. M. (2004). Şerh-i Cezîre-i Mesnevî (Metin-İnceleme-Sözlük), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Bardakoğlu, A. (1999). “İskât”, TDV İslâm Ansiklopedisi, (XIX): 137-143, İstanbul.
- Bayak, C. (2016). “Aziz Mahmud Hüdâyî: Fâtiha ve İhlâs Sureleri Tercümeleri ve Tevhîd Manzûmeleri”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 11/10, Spring, 89-136.
- Bayramoğlu, F. (1946). Hacı Bayram Veli (Yaşamı, Soyu, Vakfı), TTK Yay., C.2, Ankara.
- Cebecioğlu, E. (2005). Tasavvuf Terimleri Deyimleri Sözlüğü, Anka Yay., Ankara.
- Cengiz, M. (2014). Bir Tasavvuf Klasiği Olarak Mahmûd Şebüsterî’nin Gülşen-i Râz Mesnevîsi, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- Dede Ömer Rûşenî, (2020). Dîvân, (Haz. Orhan Kemâl Tavukçu), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları e-kitap, Ankara.
- Demirci, M. (2001). İsmail Ankaravî’ye Göre Bazı Tasavvuf Terimleri, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 13-14, 1-8
- Ebû Nasr Serrâc Tûsî, (2012). El-Lüma’ (İslam Tasavvufu), (Çev.: Hasan Kâmil Yılmaz), İstanbul.
- Fenâyî Cennet Efendi, (2010). Divan, (Haz. Alim Yıldız), Cumhuriyet Üniversitesi Yay., Sivas.
- Ferîdüddîn Attâr, (1984). Tezkiretü’l-Evliya, (Haz. Süleyman Uludağ), İlim ve Kültür Yayınları, Bursa.
- Ferîdüddîn Attâr, (2013). Esrârnâme, (Çev.: Mehmet Kanar), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
- Gedik, N. (2018). “Oğlan Şeyh İbrâhim Efendi Divanı’nda Yer Alan Devriyyeler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 20, İstanbul, 145-244.
- Gülhan, A. (2010). “Levhî ve Bağdatlı Rûhî’nin Terkib-bend’ine Naziresi”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 2, 61-78.
- Han, M. (2015). Keşanlı Zihnî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin), Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniv., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
- Haşmet, (tarihsiz) Haşmet Külliyatı (Divan, Senedü’ş-Şu’arâ, Vilâdetnâme, İntisabü’l-Mülk), (Haz. Mehmet Arslan & İsmail Hakkı Aksoyak), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları e-kitap, Ankara.
- Hucvirî, (2014). Keşfu’l-Mahcûb (Hakikat Bilgisi), (Haz.: Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları, İstanbul.
- İmam Gazâlî, (2002). İhyâu Ulûmi’d-Dîn, C.4, (Terc. Ahmet Serdaroğlu), Bedir Yayınevi, İstanbul.
- İmam Rabbani, (1978). Mektubat, 7- Din ve Tasavvufun En İnce, En Girift ve O Nisbette Tehlikeli Çetin Noktası: Tevhîd, Sadeleştiren Necip Fazıl, İslami Hareket, s. 10
- İslamoğlu, A. (2007). Dâvûd-ı Halvetî ve Gülşen-i Tevhîd ü Tahkîk’i (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Ankara Üniv., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- İsmâil Hakkı Bursevî. (2019). Kitâbü’n-Netîce Bursevî’nin Vâridâtı ve Şerhleri, (Haz. Ali Namlı), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
- İzmirli, İ. H. (1981), Yeni İlm-i Kelâm, Umran Yayınları, Ankara.
- Kara, M. (1995). “Fenâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 12, s. 333-335.
- Karataş, İ. (2015). Balıkesirli Abdülaziz Mecdî ve Divanı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Kasap, İ. (1996). Hüseyin Vassâf ve Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Kısakürek, N. F. (2004). Mümin-Kâfir, Büyük Doğu Yayınları, İstanbul.
- Kıstırak, S. (1999). Abdurrahîm Karahisârî’nin Vahdet-nâme’si (Tenkitli Metin-Sözlük), Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya.
- Kutlar, F. S. (1996). Arpaemîni-zâde Sâmî Dîvânı: Tenkitli Metin-İnceleme-Özel Adlar Dizini I-II. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Küçükaşçı, M. (2007). “Tecelli Sırrı”, Yüzakı Aylık Dergi, S. 34, Aralık, 12-14.
- Mahmûd Şebüsterî, (1365/1986). Mecmua-i Âsar-i Şeyh Mahmûd Şebüsterî: Gülşen-i Râz, Saâdetname, Hakku’l-Yakin, Mir’atü’l-Muhakkıkîn, Merâtibü’l-Ârifin, (Nşr. Samed Muvahhid), Kitâbhâne-i Tahûrî, Tahran.
- Mehmed Sıdkî, (2012). Mehmed Sıdkî Dîvânı, (Haz. Abdullah Eren), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları e-kitap, Ankara.
- Nakşî Ali Akkirmânî (2003). Dîvân (İnceleme-Metin), (Haz. Hikmet Atik), Büruciye Yay., Sivas.
- Niyâzî-i Mısrî. (1974). Tam ve Tekmil Niyâzî Divanı (Yeni İlavelerle), (Haz. Mahmut Sadettin Bilginer), İstanbul Maarif Kitaphanesi, İstanbul.
- Özdamar, M. (2012). Tasavvufta Temel Kavramlar Üzerine Gönül Rivayetleri, Kırkkandil Yayınevi, İstanbul.
- Özköse, K. (2012). Tasavvuf El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara.
- Pekdoğru, Y. (2016). Osmanlı Son Dönem Sufilerinden Mustafa Vahyî Efendi’nin Tuhfetü’s-Sâlihîn ve Sübhatü’z-Zâkirîn İsimli Eseri (Günümüz Harflerine Çevirisi ve Metin Tahlili), Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- Sarı, M. (2007). Askerî Muhammed Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği, Dîvânının Tenkitli Metni, Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları, Afyon.
- Tabakoğlu, M. (2016). Nûreddinzâde, Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Tâhirü’l-Mevlevî, (1973). Şerh-i Mesnevî, Mevlâna Celaleddin-i Rûmî, C. 5, Selam Yayınları, İstanbul.
- Tanıdır, G. (2002). Dîvân-ı Vuslatî (İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks), Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
- Turan, L. (1999). Yenişehirli Avnî Dîvânı’nın Tahlili ve Encümen-i Şuarâ’dan Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatı’na Geçiş (Tenkitli Metin ve İnceleme), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- Uludağ, S. (1988) “Abd”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul, 57-57.
- Uludağ, S. (2003). “Mahv ve İsbat”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 27, Ankara, 395-396.
- Uludağ, S. (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul.
- Usûlî, (1990). Divan, (Haz.: Mustafa İsen), Akçağ Yay., Ankara.
- Uyan, Ö. (2015). Ömer Rûşenî’nin Bir Tercî’-Bendi’nin Şerhi: Müşkil-Küşâ (İnceleme- Açıklamalı Metin- Tasavvufî Kavramlar Sözlüğü), Pamukkale Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
- Üstün, M. C. (2014). Hamdullah Hamdî’nin Yûsuf u Zelîhâ Mesnevisi (Gramer-Metin-Dizin), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- Yağız, G. (2004). Kâsımzâde Es-Seyyid Muhammed El-Bursevî Dîvânı Transkripsiyonlu Metni, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
- Yavuz, Y. Ş. (1988). “Adem”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul, 356-357.
- Yazar, İ. (2001). Ömer Fuâdî: Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Bülbüliyyesinin Metni, Hamle Yay., İstanbul.
- Yenikale, A. (2002). Ahmet Nâmî Divanı ve İncelemesi, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Yılmaz, M. K. (2010). 300 Soruda Tasavvufi Hayat, Erkam Yayınları, İstanbul.
LICENSE
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.