Journal of Research in Turkic Literatures

The Tawheed of Isqāt al-Idhāfāt-I
A Definition of Monotheism, the Finest, Most Intricate and Relatively Dangerous, Difficult Point of Religion and Sufism

İskât-ı İzâfât Tevhîdi-I
Erbâb-ı Tahkîkin Gâmiz ve Müşkil Mesâilinden Olan Tevhîde Dair Bir Tanım

İhsan Bulut 1 * ,
Elif Derya Özdemir 2
1 International Burch Üniversitesi2 Süleyman Demirel Üniversitesi* Corresponding Author
Download PDF (Turkish)
Journal of Research in Turkic Literatures, Volume 3, Issue 1, December 2022, pp. 27-57
OPEN ACCESS VIEWS: 1361 DOWNLOADS: 1215 Publication date: 15 Dec 2022
ABSTRACT (English)
“At-tawheedu isqāt al-idhāfāt”, which is a definition of tawheed, that states “tawheed is to deny the attributes” is a concept of tawheed belonging to high mysticism. One of the evaluations made about the tawheed of “isqāt al-idhāfāt” attributed to Junaid Baghdadi, is that it is the tawheed of true tawheed and havâssu'l-havâss. Isqāt al-idhāfāt tawheed is also presented as a benchmark, which is an important criterion of true tawheed in sufi literature. The fact that havâssu'l-havâss is a definition of tawheed is sufficient evidence to express its difficulty. It is for this reason that it is said that “isqāt al-idhāfāt, which is the perfection of tawheed, is one of the intensified and difficult tasks of arbāb-i tahqīq”. When the isqāt al-idhāfāt tawheed is evaluated within the framework of the Sunni mysticism and unity of existing paradigms, some interpretation differences arise. This definition of tawheed has been mentioned a lot in the verse and prose texts of classical Turkish literature. When isqāt al-idhāfāt tawheed, (which has different interpretations), is used for human beings and other creatures, it does not give a real effect to bad thoughts, causes, and reduces the existence of creatures to the level of imagination and does not give them the rank of real existence (wujud-u-genuki); When used for the divine essence, it is based on the concept of Ahadiyet. As far as it is known, Farid al-Din Attar was the first person to use the term “isqāt al-idhāfāt” in poetry. Attar uses the term isqāt al-idhāfāt in Asrār-nāmeh's tawheed ode with the phrase “که التوحید اسقاط الإضافات / Ki al-tawheedu isqāt al-idhāfāt”. This usage has been quoted by both Persian literature poets and classical Turkish literature poets. The concepts of tajrīd, tefrīd, abandonment and unity of tawheed-i misākī have a very close connection with the concept of isqāt al-idhāfāt.
ABSTRACT (Turkish)
Bir tevhîd tanımı olan “et-tevhîdü iskâtü’l-izâfât” yani “tevhîd, izâfetleri iskât etmektir” tanımı yüksek tasavvufa ait bir tevhîd telakkisidir. Cüneyd-i Bağdâdî’ye isnâd edilen iskât-ı izâfet tevhîdiyle alakalı yapılan değerlendirmelerden biri de onun hakîkî tevhîd ve havâssu’l-havâssın tevhîdi olması yönündedir. İskât-ı izâfet tevhîdi ayrıca tasavvuf edebiyatında hakiki tevhîdin bir miyarı, önemli bir kriteri olarak takdim edilir. Havâssu’l-havâssın tevhîdine ait bir tanım olması onun zorluğunu ifade etmek için yeterli bir delildir. Bu sebepten dolayıdır ki, “kemâl-i tevhit olan iskât-ı izâfet, erbâb-ı tahkîkin gâmiz ve müşkil mesâilindendir” denmiştir. İskât-ı izâfet tevhîdi, sünnî tasavvuf ve vahdet-i vücûd paradigmaları çerçevesinde değerlendirildiğinde bir kısım yorum farklılıkları baş göstermektedir. Bu tevhîd tanımı, klasik Türk edebiyatı manzum ve mensur metinlerinde çokça zikredilmiştir. Farklı yorumlanma biçimleri olan iskât-ı izafât tevhîdi, insan ve sair mahlukat için kullanıldığında büyük oranda fenâ düşüncesine, sebeplere hakiki tesir vermemeye ve mahlukatın varlığını hayal derecesine indirip onlara gerçek varlık (vücûd-u hakiki) payesi vermemeye; Zât-ı İlâhi için kullanıldığında ise Ehâdiyet kavramına dayanmaktadır. Bilindiği kadarıyla “iskât-ı izâfât” tabirini şiirde ilk kullanan kişi Feridüddîn Attâr’dır. Attâr, Esrârnâme’nin tevhîd kasidesinde iskât-ı izâfât tabirini “که التوحید اسقاط الإضافات / Ki et-tevhîdu iskâtu’l-izâfât” ifade kalıbıyla kullanır. Bu kullanım aynıyla hem Fars edebiyatı şairlerince hem de klasik Türk edebiyatı şairlerince iktibas edilmiştir. Tecrîd, tefrîd, terk ve ittihâd ile tevhîd-i mîsâkî kavramlarının iskât-ı izâfât kavramıyla çok yakın bir irtibatı vardır.
KEYWORDS (English)
Tawheed (Monotheism), Tajrīd, Oneness, Abandoning, Ahadiyet
KEYWORDS (Turkish)
Tevhîd, Tecrîd, Fenâ, Terk, Ehadiyet
CITATION (APA)
Bulut, İ., & Özdemir, E. D. (2022). The Tawheed of Isqāt al-Idhāfāt-I
A Definition of Monotheism, the Finest, Most Intricate and Relatively Dangerous, Difficult Point of Religion and Sufism. Journal of Research in Turkic Literatures, 3(1), 27-57. https://doi.org/10.47580/tead.313
REFERENCES
  1. Abdulkerim Kuşeyrî, (2014). Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyri Risalesi, (Haz.: Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları, İstanbul.
  2. Abdurrahman Sâmî, (1980). Dîvân-ı Sâmî, Şahinler Vakfı Neşriyatı, İzmir.
  3. Abdü’l-Kerim Cîlî, (1996). El-Kehf Verrakıym fi Şerhi Bismillahirrahmanirrahim (Besmelenin Şerhi), (Çev.: Seyyid Hüseyin Fevzi Paşa; Sadeleştiren: M. Yuluğ), Kitsan, İstanbul.
  4. Açıl, B. (2020). “Tosyevî’nin Tercemetü’l-Levâyih’i ve Tercüme Stratejisi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 60, Sayı: 1, 1-55
  5. Afîfî, E. (1996). Tasavvuf, İslam’da Mânevî Hayat, (Çev.: Ekrem Demirli-Abdullah Kartal), İz Yay., İstanbul.
  6. Ahmedî (tarihsiz), Dîvân, (Haz. Yaşar Akdoğan), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları e-kitap, Ankara.
  7. Ahmed-i Rıdvân, (2017). Dîvân, (Haz. Halil Çeltik), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları e-kitap, Ankara.
  8. Altuntaş, İ. (2010). Niyâzî-i Mısrî (1618-1694) Divan-ı İlâhiyyat ve Açıklaması, 2. Cilt, Gözde Matbaacılık, İstanbul.
  9. Arefeoğlu, G. (2005). Hulvî’nin Gülşen-i Râz Lâhicî Şerhi Tercümesi ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  10. Ataseven, Y. (2015). Hakkânî’nin “Manzûme-i Nasâyih” Adlı Eserinde Manzum Âyet ve Hadis Yorumları (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
  11. Ateş, S. (tarihsiz) İslam Tasavvufu, Yeni Ufuklar Neşriyat (Radikal Gazetesi), İstanbul.
  12. Avcıl, Ş. (2010). XIX. yy. Şairi Şeyh Hacı Abdullah Ferdî Efendi Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  13. Ayverdi, İ. (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Lügati, Seçil Ofset, İstanbul.
  14. Azîz Mahmûd Hüdâyî, (2005). Dîvân-ı İlahiyat, Tıpkıbasım ve Çeviriyazı, (Haz. Mustafa Tatcı & Musa Yıldız), Sahhaflar, İstanbul.
  15. Bankır, M. M. (2004). Şerh-i Cezîre-i Mesnevî (Metin-İnceleme-Sözlük), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  16. Bardakoğlu, A. (1999). “İskât”, TDV İslâm Ansiklopedisi, (XIX): 137-143, İstanbul.
  17. Bayak, C. (2016). “Aziz Mahmud Hüdâyî: Fâtiha ve İhlâs Sureleri Tercümeleri ve Tevhîd Manzûmeleri”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 11/10, Spring, 89-136.
  18. Bayramoğlu, F. (1946). Hacı Bayram Veli (Yaşamı, Soyu, Vakfı), TTK Yay., C.2, Ankara.
  19. Cebecioğlu, E. (2005). Tasavvuf Terimleri Deyimleri Sözlüğü, Anka Yay., Ankara.
  20. Cengiz, M. (2014). Bir Tasavvuf Klasiği Olarak Mahmûd Şebüsterî’nin Gülşen-i Râz Mesnevîsi, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
  21. Dede Ömer Rûşenî, (2020). Dîvân, (Haz. Orhan Kemâl Tavukçu), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları e-kitap, Ankara.
  22. Demirci, M. (2001). İsmail Ankaravî’ye Göre Bazı Tasavvuf Terimleri, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 13-14, 1-8
  23. Ebû Nasr Serrâc Tûsî, (2012). El-Lüma’ (İslam Tasavvufu), (Çev.: Hasan Kâmil Yılmaz), İstanbul.
  24. Fenâyî Cennet Efendi, (2010). Divan, (Haz. Alim Yıldız), Cumhuriyet Üniversitesi Yay., Sivas.
  25. Ferîdüddîn Attâr, (1984). Tezkiretü’l-Evliya, (Haz. Süleyman Uludağ), İlim ve Kültür Yayınları, Bursa.
  26. Ferîdüddîn Attâr, (2013). Esrârnâme, (Çev.: Mehmet Kanar), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
  27. Gedik, N. (2018). “Oğlan Şeyh İbrâhim Efendi Divanı’nda Yer Alan Devriyyeler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 20, İstanbul, 145-244.
  28. Gülhan, A. (2010). “Levhî ve Bağdatlı Rûhî’nin Terkib-bend’ine Naziresi”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 2, 61-78.
  29. Han, M. (2015). Keşanlı Zihnî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin), Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniv., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
  30. Haşmet, (tarihsiz) Haşmet Külliyatı (Divan, Senedü’ş-Şu’arâ, Vilâdetnâme, İntisabü’l-Mülk), (Haz. Mehmet Arslan & İsmail Hakkı Aksoyak), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları e-kitap, Ankara.
  31. Hucvirî, (2014). Keşfu’l-Mahcûb (Hakikat Bilgisi), (Haz.: Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları, İstanbul.
  32. İmam Gazâlî, (2002). İhyâu Ulûmi’d-Dîn, C.4, (Terc. Ahmet Serdaroğlu), Bedir Yayınevi, İstanbul.
  33. İmam Rabbani, (1978). Mektubat, 7- Din ve Tasavvufun En İnce, En Girift ve O Nisbette Tehlikeli Çetin Noktası: Tevhîd, Sadeleştiren Necip Fazıl, İslami Hareket, s. 10
  34. İslamoğlu, A. (2007). Dâvûd-ı Halvetî ve Gülşen-i Tevhîd ü Tahkîk’i (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Ankara Üniv., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  35. İsmâil Hakkı Bursevî. (2019). Kitâbü’n-Netîce Bursevî’nin Vâridâtı ve Şerhleri, (Haz. Ali Namlı), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
  36. İzmirli, İ. H. (1981), Yeni İlm-i Kelâm, Umran Yayınları, Ankara.
  37. Kara, M. (1995). “Fenâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 12, s. 333-335.
  38. Karataş, İ. (2015). Balıkesirli Abdülaziz Mecdî ve Divanı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  39. Kasap, İ. (1996). Hüseyin Vassâf ve Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  40. Kısakürek, N. F. (2004). Mümin-Kâfir, Büyük Doğu Yayınları, İstanbul.
  41. Kıstırak, S. (1999). Abdurrahîm Karahisârî’nin Vahdet-nâme’si (Tenkitli Metin-Sözlük), Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya.
  42. Kutlar, F. S. (1996). Arpaemîni-zâde Sâmî Dîvânı: Tenkitli Metin-İnceleme-Özel Adlar Dizini I-II. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  43. Küçükaşçı, M. (2007). “Tecelli Sırrı”, Yüzakı Aylık Dergi, S. 34, Aralık, 12-14.
  44. Mahmûd Şebüsterî, (1365/1986). Mecmua-i Âsar-i Şeyh Mahmûd Şebüsterî: Gülşen-i Râz, Saâdetname, Hakku’l-Yakin, Mir’atü’l-Muhakkıkîn, Merâtibü’l-Ârifin, (Nşr. Samed Muvahhid), Kitâbhâne-i Tahûrî, Tahran.
  45. Mehmed Sıdkî, (2012). Mehmed Sıdkî Dîvânı, (Haz. Abdullah Eren), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları e-kitap, Ankara.
  46. Nakşî Ali Akkirmânî (2003). Dîvân (İnceleme-Metin), (Haz. Hikmet Atik), Büruciye Yay., Sivas.
  47. Niyâzî-i Mısrî. (1974). Tam ve Tekmil Niyâzî Divanı (Yeni İlavelerle), (Haz. Mahmut Sadettin Bilginer), İstanbul Maarif Kitaphanesi, İstanbul.
  48. Özdamar, M. (2012). Tasavvufta Temel Kavramlar Üzerine Gönül Rivayetleri, Kırkkandil Yayınevi, İstanbul.
  49. Özköse, K. (2012). Tasavvuf El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara.
  50. Pekdoğru, Y. (2016). Osmanlı Son Dönem Sufilerinden Mustafa Vahyî Efendi’nin Tuhfetü’s-Sâlihîn ve Sübhatü’z-Zâkirîn İsimli Eseri (Günümüz Harflerine Çevirisi ve Metin Tahlili), Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
  51. Sarı, M. (2007). Askerî Muhammed Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği, Dîvânının Tenkitli Metni, Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları, Afyon.
  52. Tabakoğlu, M. (2016). Nûreddinzâde, Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  53. Tâhirü’l-Mevlevî, (1973). Şerh-i Mesnevî, Mevlâna Celaleddin-i Rûmî, C. 5, Selam Yayınları, İstanbul.
  54. Tanıdır, G. (2002). Dîvân-ı Vuslatî (İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks), Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
  55. Turan, L. (1999). Yenişehirli Avnî Dîvânı’nın Tahlili ve Encümen-i Şuarâ’dan Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatı’na Geçiş (Tenkitli Metin ve İnceleme), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
  56. Uludağ, S. (1988) “Abd”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul, 57-57.
  57. Uludağ, S. (2003). “Mahv ve İsbat”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 27, Ankara, 395-396.
  58. Uludağ, S. (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul.
  59. Usûlî, (1990). Divan, (Haz.: Mustafa İsen), Akçağ Yay., Ankara.
  60. Uyan, Ö. (2015). Ömer Rûşenî’nin Bir Tercî’-Bendi’nin Şerhi: Müşkil-Küşâ (İnceleme- Açıklamalı Metin- Tasavvufî Kavramlar Sözlüğü), Pamukkale Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
  61. Üstün, M. C. (2014). Hamdullah Hamdî’nin Yûsuf u Zelîhâ Mesnevisi (Gramer-Metin-Dizin), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
  62. Yağız, G. (2004). Kâsımzâde Es-Seyyid Muhammed El-Bursevî Dîvânı Transkripsiyonlu Metni, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
  63. Yavuz, Y. Ş. (1988). “Adem”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul, 356-357.
  64. Yazar, İ. (2001). Ömer Fuâdî: Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Bülbüliyyesinin Metni, Hamle Yay., İstanbul.
  65. Yenikale, A. (2002). Ahmet Nâmî Divanı ve İncelemesi, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  66. Yılmaz, M. K. (2010). 300 Soruda Tasavvufi Hayat, Erkam Yayınları, İstanbul.
LICENSE
Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.