Journal of Research in Turkic Literatures

Legal Discourse and Literary Language in the Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye: The Aesthetic Logic of Ottoman Modernization

Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’de Hukukî Söylem ve Edebî Dil: Osmanlı Modernleşmesinin Estetik Mantığı

Tuba Yüksel 1 2 * ,
Cemal Özdemir 3
1 tyuksel_02@hotmail.com2 tuba.yuksel@stu.ibu.edu.ba3 cemal.ozdemir@sdu.edu.kz* Corresponding Author
Download PDF (Turkish)
Journal of Research in Turkic Literatures, Volume 5, Issue 1, December 2025, pp. 37-50
OPEN ACCESS VIEWS: 18 DOWNLOADS: 12 Publication date: 29 Nov 2025
ABSTRACT (English)
The Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye represents a significant turning point in Ottoman legal history, not merely as a codification project but also as a textual embodiment of linguistic and aesthetic modernization. Compiled in the second half of the nineteenth century, the Mecelle constitutes the first systematic civil code grounded in Islamic jurisprudence that simultaneously responded to the rational needs of the modern Ottoman state. In this respect, it reflects a unique synthesis in which law, language, and aesthetic sensibility converge within the context of Ottoman modernization. This study approaches the Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye as a linguistic and aesthetic product of the Tanzimat era. During this period, legal language underwent a major transformation, shifting from the interpretive and multi-layered structure of classical fiqh to a centralized, standardized state discourse. Although French Code Civil–based translations were widely proposed as a model for legal reform, Ahmed Cevdet Pasha and the Mecelle Commission rejected such direct adoption. Instead, they sought to produce an indigenous civil code rooted in the Ottoman Empire’s own juridical tradition and linguistic heritage. Under Cevdet Pasha’s leadership, the Mecelle established a balanced linguistic structure between Arabic and Turkish while preserving the core principles of Islamic jurisprudence. As the first written civil law text in Turkish-Islamic legal history and the second civil code produced after the Code Civil, it represents a major step in both legal modernization and linguistic refinement. The analysis reveals that the Mecelle, by uniting rational legal structure with classical rhetoric (belâgat), constructed an original legal discourse in which aesthetic expression becomes an element of justice.
ABSTRACT (Turkish)
Osmanlı hukuk tarihinde önemli bir dönüm noktası olan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, yalnızca bir kanunlaştırma girişimi değil, aynı zamanda dil ve estetik açısından modernleşmenin simgesidir. 19. yüzyılın ikinci yarısında yürütülen bu kodifikasyon, İslam hukukunun fıkhî birikimini koruyarak modern devlet düzeninin rasyonel ihtiyaçlarına cevap veren ilk sistematik medeni kanun niteliğindedir. Bu yönüyle Mecelle, Osmanlı’da hukuk, dil ve estetiği bir araya getiren özgün bir söylem oluşturmuştur. Bu çalışma, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’yi Osmanlı modernleşmesinin dilsel ve estetik bir ürünü olarak ele almaktadır. Tanzimat sonrası dönemde hukuk dili, klasik fıkıh geleneğinden ayrılarak devletin merkezî bir söylemine dönüşmüştür. Avrupa’da kanunlaştırma hareketleri hızla yayılırken Osmanlı’da da Fransız Code Civil’in doğrudan tercüme edilmesi yönündeki öneriler gündeme gelmiştir. Ancak Ahmet Cevdet Paşa ve Mecelle Komisyonu üyeleri, bu fikre karşı çıkarak Osmanlı’nın özgün hukuk birikimi ve dil mirasına dayanan yerli bir medeni kanun hazırlama yolunu seçmişlerdir. Cevdet Paşa’nın başkanlığında oluşturulan Mecelle, İslâm hukukunun fıkhî mirasını sistematik bir yapıya kavuştururken Arapça ile Türkçe arasında dengeli bir dil tercih etmiştir. Bu yönüyle Mecelle, Türk-İslâm hukuk tarihinde ilk yazılı medeni hukuk metni, dünyada ise Code Civil’den sonra hazırlanan ikinci medeni kanun olma özelliğini taşır. Rasyonel hukuk sistematiğini klasik belâgatla birleştiren Mecelle, Osmanlı modernleşmesinde dil, hukuk ve estetiği aynı potada buluşturmuş; hukuk dilinde güzelliği adaletin bir unsuru hâline getiren özgün bir söylem kurmuştur.
KEYWORDS (English)
Mecelle, legal language, rhetoric, aesthetics, Ottoman modernization
KEYWORDS (Turkish)
Mecelle, hukuk dili, edebî söylem, estetik, Osmanlı modernleşmesi
CITATION (APA)
Yüksel, T., & Özdemir, C. (2025). Legal Discourse and Literary Language in the Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye: The Aesthetic Logic of Ottoman Modernization. Journal of Research in Turkic Literatures, 5(1), 37-50. https://doi.org/10.47580/tead.513
REFERENCES
  1. Akyıldız, A. (2018). Osmanlı’da bürokrasi ve modernleşme: Dil, hukuk ve yönetim ilişkisi. Küre Yayınları.
  2. Altun, M. (2015). Mecelle’de edebî sanatlar ve dil estetiği. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 72(2), 15–28.
  3. Balcı, M. (2021). Tanzimat dönemi hukuk dili ve modernleşme. Siyasal Kitabevi.
  4. Büyükbaş, A. (2021). Foucault’da özne, iktidar ve hukuk söylemi. Toplum ve Bilim, 158, 115–138.
  5. Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri (27. bs.). Pegem Akademi.
  6. Cevdet Paşa, A. (1967). Tezâkir (Cilt 1). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  7. Çalışkan, Z. (2018). Foucault’nun bilgi–iktidar kuramı bağlamında hukuk söylemi. İstanbul Hukuk Mecmuası, 76(1), 120–130.
  8. Çelebi, K. (2013). Michel Foucault’da bilgi ve iktidar ilişkisi. Kaygı Uludağ Üniversitesi Felsefe Dergisi, 20, 511–525.
  9. Çelik, H. (2021). Osmanlı’da kodifikasyon ve hukuk eğitimi reformları. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 38, 271–285.
  10. Demir, A. (2011.). Mecelle ve küllî kaidelerin anlam dünyası. Işık Akademi Yayınları.
  11. Ellek, M. (2014). Osmanlı’da kanunlaştırma süreci ve Mecelle’nin hazırlanışı. Çizgi Kitabevi.
  12. Foucault, M. (1992). Bilginin arkeolojisi (Çev. V. Urhan). İmge Kitabevi.
  13. Foucault, M. (2000). İktidarın gözü: Seçme yazılar (Çev. F. Keskin). Ayrıntı Yayınları.
  14. Foucault, M. (2012). Hapishanenin doğuşu: Gözetim altındaki toplum (Çev. M. Ali Kılıçbay). İmge Kitabevi.
  15. Karatepe, S. (2014). Mecelle’nin üslubu ve estetik yapısı üzerine bir inceleme. Hece Yayınları.
  16. Kaşıkçı, O. (1998) İslam ve Osmanlı Hukukunda Mecelle. OSAV.
  17. Keskin, H. (2025) Mecelle'nin Külli Kaidelerinde Yapılan Söz Sanatları ve Detayları Yeni Külli Kaide Yazımındaki Örnekliği 8(35):622-646 DOI:
  18. Özlü, R. (2020). Dil, adalet ve ölçü: Cevdet Paşa’nın hukuk dili anlayışı. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 55, 85–94.
  19. Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (M. Bütün & S. B. Demir, Çev.). Pegem Akademi.
  20. Perelman, C. (1998). Retoriğin alanı (Çev. N. Akın),Vadi Yayınları.
  21. Seyit, H. (2020). Tanzimat sonrası hukuk dilinde biçimsel dönüşüm. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 6(2), 45–56.
  22. Seyit, G.(2020). Türkiye’de Hukuk Dilinin Dönüşümü. Oniki Levha Yayıncılık.
  23. Şahin, C. (2024). Disiplinlerarası bir çalışma alanı olarak edebiyat ve hukuk ilişkisi. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 30, 225–236. https://doi.org/10.30767/diledeara.1533445
  24. Urhan, V. (2010). Michel Foucault’da bilgi, iktidar ve hakikat kavramları. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 9, 43–57.
  25. Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri . Seçkin.
  26. Yılmaz, E.(2022) Hukuk Dilinin Gelişmesi ve Sadeleşmesi. Yetkin Yayıncılık.
  27. Yılmaz, M. (2002). Osmanlı’da hukuk dili ve modern hukuk kavramı. Arı Yayıncılık.
  28. Uluslararası Mecelle Sempozyumu (2017). Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin hukuk ve edebiyat boyutları: Bildiriler kitabı. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
LICENSE
Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.